Podchocimski Paweł Kleofas z Brylewa (przed nobilitacją Paweł Cleopha, Cleophas lub Kleofasowicz) h. własnego (zm. 1657), lekarz Władysława IV, horodniczy i budowniczy wileński. Był synem Pawła, prawdopodobnie mieszczanina, z Działdowa w Prusach Książęcych. Dn. 23 VI 1603 wpisał się do metryki uniwersytetu w Królewcu, od lutego 1608 uczył się w gimnazjum w Gdańsku, gdzie był zapewne uczniem prof. anatomii i medycyny Joachima Oelhafa. Studia kontynuował za granicą: w Marburgu (1615) i (od października 1616, wraz z mieszczaninem wileńskim Korneliuszem Winholdem) na uniwersytecie w Bazylei. Dn. 13 III 1617 jako «Paulus, Pauli Cleopha Soldaviensis Borussus» uzyskał tam tytuł doktora medycyny. Nieznane są okoliczności, w jakich P. został zaciągnięty na służbę królewicza Władysława Zygmunta Wazy, którą rozpoczął ok. r. 1618, prawdopodobnie przed wyprawą młodego Wazy na tron carski. W przywileju nobilitacyjnym wymieniono, iż brał udział w wyprawach wojennych królewicza Władysława przeciw Moskwie, Turkom w r. 1621 i Szwedom w Prusach w r. 1626. Cieszył się dużym zaufaniem swego chlebodawcy, używał tytułu «doktor i sługa królewicza J. M.», a z czasem sekretarza i najwyższego medyka («archiatro medico»). Zabiegom P-ego przypisywał Władysław IV swój powrót do zdrowia po ciężkiej chorobie, na którą zapadł w obozie pod Chocimiem we wrześniu 1621. Fakt ten oraz ponad czternastoletnia służba spowodowały, że król nobilitował go w czasie sejmu koronacyjnego w Krakowie 7 III 1633; nadał mu szlacheckie nazwisko Podchocimski oraz herb nawiązujący do królewskiego, mianowicie prawą połowę Orła Białego z połową Snopka Wazów na czerwonym polu. Dn. 7 V 1633 P. otrzymał również indygenat pruski od elektora brandenburskiego. W latach trzydziestych XVII w. zaprzestał bezpośredniego wykonywania funkcji lekarza królewskiego ustępując miejsca Maciejowi Lettowowi. W dalszym ciągu uważany był jednak za domowego lekarza Władysława IV i zasięgano jego opinii w sprawach dotyczących opieki medycznej nad królem. Jeszcze w maju 1648 wezwany został do Merecza w momencie, gdy Władysław IV znajdował się już w krytycznym stanie.

P. posiadał wniesione mu przez drugą żonę dobra Liszków (pow. grodzieński), królewszczyznę Powierzchnia (pow. kowieński) i majątek Szczucza (woj. smoleńskie), z którego wyprawił dwóch zbrojnych do oblężonego Smoleńska w r. 1654. Od lat dwudziestych XVII w. był związany z Wilnem; dn. 14 II 1631 kupił za 4 700 zł kamienicę «Szumlańską» na ul. Grodzkiej (dwukrotnie w l.1633 i 1650 uzyskał zwolnienie od obowiązku udzielania w niej kwater). Wkrótce osiedlił się w Wilnie na stale. Po nobilitacji w marcu 1633 otrzymał urząd budowniczego wileńskiego i sekretarza królewskiego, a w r. n. został horodniczym wileńskim. Oba urzędy związane były z opieką i nadzorem nad zamkiem królewskim. Jako budowniczy P. prowadził z polecenia królewskiego intensywne prace remontowe i budowlane na terenie zamku w Wilnie. Z racji pełnionych urzędów przynajmniej od r. 1640 pobierał roczny jurgielt w wysokości 1100 zł. We wrześniu 1637 uzyskał zgodę Władysława IV na poddzierżawienie klucza Mosty w ekonomii grodzieńskiej od Gedeona Michała Tryzny, stolnika lit. i ekonoma grodzieńskiego. W r. 1643 otrzymał przywilej na przyłączenie do horodnictwa przynoszących duże dochody drewnictwa i młynów wileńskich, za które płacił jedynie 2 500 zł arendy. Ze swoich dochodów zakładał pieniądze na rozbudowę zamku wileńskiego, pożyczał znaczne sumy skarbowi królewskiemu. P. brał udział w wyprawie do Prus w r. 1635, w trakcie której uczestniczył w podróży króla do miast pruskich odebranych Szwedom. W r. 1646 z powodu rywalizacji o względy króla wszedł w zatarg z lekarzem królewskim Jerzym Mellerem, który zorganizował napad studentów na P-ego. W wyniku tumultu doszło do grabieży składów kupieckich w jego kamienicy, a w trakcie obrony P. zastrzelił jednego ze studentów. Za ten czyn przekupiony przez Mellera Trybunał Lit. wydał wyrok skazujący P-ego na śmierć i pozbawienie czci. Wskutek poparcia kanclerza lit. Albrychta Stanisława Radziwiłła król skasował w październiku t. r. dekret trybunalski. P. brał udział w sejmie elekcyjnym 1648 r., na którym podpisał elekcję Jana Kazimierza z województwem smoleńskim.

P. był kalwinistą. Synod prowincjonalny wileński w r. 1629 wyznaczył go do zarządzania dobrami zborowymi, na synodzie 1633 r. wybrany został na jednego z seniorów zborowych ze stanu szlacheckiego. W r. 1641, wraz z Marcinem Negowiczem, przyjął obowiązek odebrania od wierzycieli sum przeznaczonych na budowę nowego zboru za murami wileńskimi. Pomagał jednocześnie przy pracach związanych z konstrukcją zegara w tym zborze. Uczestniczył w synodzie prowincjonalnym wileńskim 1645 r., na którym podpisał instrukcję dla delegatów na toruńskie colloquium charitativum. Zmarł 6 IV 1657 w Liszkowie.

P. był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa (imię i nazwisko żony nie znane) zostawił córkę Elżbietę, żonę Stanisława Albrychta Zenowicza, podkomorzego oszmiańskiego, której «przeznaczyl w posagu wiele tysięcy». Drugą żoną (ślub przed majem 1644) była Krystyna Konstancja, córka Tomasza Gibla, burmistrza wileńskiego, i krewna pamiętnikarza Macieja Lettowa (zob.), której zapisał kamienicę i dobra ziemskie. Miał z nią trzy córki: Katarzynę, Annę (żonę Andrzeja Scypiona, chorążego wendeńskiego) i Zofię, oraz syna Albrychta, w zakonie Dominika, kaznodzieję generalnego zakonu dominikanów. Wdowa po P-m wyszła powtórnie za mąż za Jerzego Władysława Kosiłę, wojskiego trockiego.

Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny, s. 177; Niesiecki (mylnie jako Podchociwski); Uruski; Borkowski J. S. Dunin, Spis nazwisk szlachty polskiej, Lw. 1887 s. 323; Elektorów poczet; – Łopaciński E., Horodnictwo wileńskie w latach 1470–1794, Wil. 1939 s. 85–6; Römer K., Co nam mówią wileńskie kamienice?, „Ateneum Wil.” R. 7: 1930 s. 242–7, 251; Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie sejneńskim od XV do XIX wieku, w: Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, Białystok 1963 s. 126–7; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XX, XXXIV; Cleophas P., (Eufemismos) seu fausta et honorifice acclamatio…. Joanni Clossio affini suo…, Dantisci 1607; Chrapowicki J. A., Diariusz Cz. 1: lata 1656–1664, Wyd. T. Wasilewski, W. 1978; Księga wpisów uczniów gimnazjum gdańskiego, Wyd. Z. Nowak i P. Szafran, W.–P. 1974 s. 79; Lettow Vorbek M., Skarbnica pamięci, Wr. 1968; Die Matrikel der Albertus-Universität zu Koenigsberg, Hrsg. v. G. Erler, Leipzig 1910 I 160; Die Matrikel der Universität Basel, Hrsg. v. H. G. Wackenagel, Basel 1962 III 184; Rachunki podskarbstwa litewskiego 1648–1652, Wyd. E. Tyszkiewicz, Wil. 1855 s. 12–13, 15, 23, 30, 48, 51; Radziwiłł, Memoriale, III; Vol.leg., IV 227; Zbiór dyplomatów rządowych i aktów prywatnych posługujących do rozjaśnienia dziejów Litwv, Wyd. M. Krupowicz, Wil. 1858 s. 98; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II t. 9 nr 1211 s. 38 i 62, Dz. V nr 11 954, Metryka Kor. nr 180 k. 94 v.–96 v. (przywilej nobilitacyjny), Sumariusz Metryki Lit. t. VIII k. 39 v., 179 i 239 v., t. IX k. 21 i 120, t. XIV k. 20 v., Arch. Państw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów nr 1097 (bez paginacji); B. Czart.: rkp. 2094 s. 319–326; B. Jag.: Przyb. 123/51 s. 100; B. Narod.: BOZ nr 803 k. 137, 179 v., 268, 287 v., 327 v., 329 v., 342.

Henryk Lulewicz